Uyku terörü (parasomnia) nedir? Belirtileri nelerdir?

Uyku terörü (parasomnia) nedir?

Parasomnia olarak da adlandırılan uyku terörü; kişinin uyku esnasında aniden korku içinde uyanması ile tanımlanmaktadır. Kişiler; uykuya dalmakta zorluk çekmek, etrafı algılamaz halde olmak, sallanma, yoğun korku, çığlık atma gibi belirtileri yaşıyorsa uyku terörü durumu ortaya çıkabilir. Uyku terörü durumu çoğunlukla çocuk çağında yani 5-7 yaş aralığında görülmektedir. Kişinin bu sorunu yaşaması dışarıdan bakıldığında korkunç görünse de aslında ciddi bir duruma işaret etmemektedir. Bu belirtiler atak olarak adlandırılır ve birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürebilmektedir ancak herkeste aynı sürede değildir, daha uzun süreler de devam etmektedir. Uyku terörü kişinin uykuya tam daldığı sırada gerçekleşmez, kişi bu sorunu yaşarken ne tam uykuda ne de tam uyanık haldedir. Uyku terörü durumunu tetikleyen ve yol açan bazı etmenler vardır ve bunlar; stres, fiziksel yorgunluk, aşırı uykusuz kalmak, alkol alımı, bazı antidepresan ve uyarıcı ilaçların kullanımıdır. Parasomnia, sadece 5-7 yaş aralığındaki çocuklarda değil bebeklerde ve yetişkinlerde de görülebilmektedir. Bebeklerde uyku terörü sorunu yaşandığında bebek ağlayabilir, çığlık atabilir ve kalp atışı hızlanabilir. Uyku terörü yaşayan bebeklerin anneleri onlar için endişelenir ve susmaları için her yöntemi denemeye çalışırlar fakat etkili olmaz. Anneler için bu süreç oldukça zor ve zahmetli olmaktadır. Uyku terörü yaşayan bebekler için bazı durumlar vardır ve bunlar uygulandığında atakların önlenmesi sağlanabilir. Bebeklerde uyku terörünü önlemek için; yatıştırıcı bir gece rutini oluşturmak, bebeği her gece aynı saatte yatırmak ve bebekle aynı odada uyumak gibi uygulamalar yapılabilir. Yetişkinlerde uyku terörü çocuklarda görüldüğü kadar sık meydana gelmez fakat yaşayanlar da bir hayli mevcuttur. Yetişkinlerde meydana geldiğinde bu olay genellikle ruhsal travma ve psikolojik bozukluklara dayanmaktadır. Bu gibi kişiler saldırgan, kendini yaralama eğilimi gösterirler ve hafıza kaybı yaşarlar.

Bu yazımızda uyku terörü (parasomnia) nedir, parasomnia belirtileri nelerdir, parasomnia nedenleri nelerdir, parasomnia tanı yöntemleri nelerdir ve parasomnia tedavisi nasıl yapılır sorularına cevaplar vereceğiz.

Parasomnia belirtileri nelerdir?

Parasomnia atakları yaşayan kişiler gece yaşadığı olayları uykudan uyandığında hatırlamaz. Uyku terörü bazı belirtilerle kendini göstermektedir ve belirtiler şu şekildedir:

Çığlık atma, bağırma, anlamsız sesler çıkarma
Korku dolu gözler
Uykudayken gözlerin açık olması
Uyandırılma güçlüğü
Solunumda hızlanma, hızlı kalp atışı
Yatakta oturma, çırpınma ve zıplama
Uyanınca atağı hatırlamama
Atak sırasında uyandırıldığında kafa karışıklığı ve şaşkınlık

Parasomnia nedenleri nelerdir?

Parasomnia oluşumunun altında bazı etmenler yer almaktadır. Uyku terörü kişinin uyku esnasında korku ile uyanması ve sonrasında hiçbir şey hatırlamamasıdır. Uyku terörü durumunu ortaya çıkaran sebepler şunlardır:

Stres
Fiziksel yorgunluk
Uyku düzeni bozukluğu
Alkol alımı
Aşırı uykusuz kalmak
Bazı antidepresan ve uyarıcı ilaçların kullanımı

Parasomnia tanı yöntemleri nelerdir?

Uyku terörü sorununun tanısının konulabilmesi için epilepsi hastalığı olup olmadığının ayrımı yapılmalıdır. Bu ayrımın yapılması için kişiye uyku testi yapılmalıdır. Uyku testi için kişi bir gece uyku laboratuvarında uyutulur ve tüm değerleri uyku esnasında kaydedilir. Tüm gece kaydedilen değerler ertesi gün alanında uzman doktor tarafından değerlendirilir ve sebep olan etken ortaya konulmaktadır. Sonuçların incelenmesinin ardından sebep olan durumlar epilepsi hastalığını işaret etmiyorsa uyku terörü teşhisi koyulmaktadır.

Parasomnia tedavisi nasıl yapılır?

Parasomnia, çoğunlukla çocukluk çağını geçirdikten sonra kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Ataklar sık sık tekrar etmeye başladıysa bir psikiyatr uzmanına ve nöroloji uzmanına danışmak gerekebilir. Gece uykularının daha verimli olması adına uyku terörü yaşayan kişilere gündüz uykusu önerilmez fakat küçük yaşlardaki çocuklara önerilebilir. Bu sorunu yaşayan her hastanın uyandığı ortam temiz ve hijyenik olmalıdır. Eğer kişide ataklar belirli saatlerde geliyorsa mutlaka o saatten önce hastanın uyanması hasta için oldukça faydalı olacaktır. Uyku terörü hangi yaşta yaşanırsa yaşansın bir uyku saati düzenlenmesi yapılmalıdır ve ona uyulmaya çalışılmalıdır. Bu sayede ataklarda azalma gözlenmesi mümkündür.

UYKU TESTİ
(POLİSOMNOGRAFİ)

Uyku testi (Polisomnografi) nedir?

Polisomnografi olarak da adlandırılan uyku testi, horlama ve uyku apne sendromu gibi uyku bozukluklarının kesin tanısı için kullanılan yöntemdir. Bu test, hastanın gece boyunca uyurken vücudunun muhtelif yerlerine yerleştirilen sensörler ile izlenmesi ile yapılmaktadır. Kullanılan sensörlerin hassasiyeti ve sensör sayısı ne kadar fazla olursa, hastalığın boyutları hakkında o kadar fazla bilgi edinilebilmektedir.

Uyku laboratuvarında yapılan bu test sonucunda, uyku sırasında yaşanan solunum durmalarının sayısı ve süresi, bununla birlikte ortaya çıkan oksijen azalmasının düzeyi, kalp atışında yaşanan düzensizlikler tespit edilerek, uykunun bu problemlerden ne derece etkilendiği ortaya konulur. Bu test sırasında elde edilen kapsamlı bulgular sayesinde, hastalığın şiddetinin belirlenmesi ve tedavi planlanması oldukça kolaylaşmaktadır.

Polisomnografi: Uyku Testi

Hastalara “bir gece hastanede yatmanız, uykunuzu izlememiz gerekiyor” dendiğinde %90’ı “ben uyuyamam” cevabını vermektedir. Ancak binlerce hastaya her gece yapılan uyku testi sırasında hastalar evlerinde uyuduklarına benzer bir uyku uyurlar. Hatta bazıları evlerinden bile daha rahat uyuduklarını söylerler. Test öncesinde yaşanan bu uyuyamama endişesi hastaların hekime başvurmalarını ve tedavilerini geciktirmektedir.

EEG (Elektroensefalografi) & EMG (Elektromiyografi)

EEG (Elektroensefalografi) : EEG (elektroensefalografi) beyindeki sinir hücrelerinin elektriksel faaliyetlerinin hastanın saçlı derisine yapıştırılan alıcılar (elektrotlar) aracılığı ile algılanması ve bilgisayarlar aracılığı ile voltajının yükseltilerek dalgasal titreşimler tarzında kaydedilmesi ve görünür hale getirilmesidir. Sakin uyanıklık durumunda, gevşek bir halde, gözler kapalı ve yarı oturur şekilde çekilen rutin EEG hastaya hiç bir rahatsızlık vermeyen basit bir yöntemdir ve genellikle 10-15 dakika sürer. EEG merkezi sinir sisteminin ilerleyici olan yada olmayan diğer hastalıklarında da oldukça güvenli ve bilgi verici bir araştırma yöntemidir.

EMG (Elektromiyografi) : Her ne kadar bu tetkikin adı EMG, yani elektromiyografi ise de aslında iki bölümden oluşmaktadır: 1. Elektronörografi (ENG), 2. Elektromiyografi (EMG). Bu nedenle her iki aşamayı da kapsayabilmesi amacı ile söz konusu laboratuvar yöntemine (ENMG) (elektronöromiyografi ) demek daha doğru olacaktır. Amaç belli sinirlerin belli noktalardan geçmesi esas alınarak, özel bölgelere düşük voltajlı elektriksel uyaran verilerek, sinir lifinin türüne göre motor yâda duyusal elektriksel yanıtlar elde etmek ve bunları kayıtlamak esasına dayanır. İkinci bölümde amaçlanan ise belli çizgili kaslara özel elektrotlar uygulanarak, hem o kasın hem de o kasa gelen sinirin ve bu sinirle söz konusu kas lifleri arasındaki bileşke bölgelerinin işleyişi ve bu işleyişin normalde sapmaları hakkında bilgi sahibi olmaktır. Yöntem hastaların özelliklerine göre 20 ile 30 dakika arasında bir süre alır.

Uyku apne sendromunun belirtileri nedir?

Uyku apne sendromunun bulguları şunlardır;
– Geceleri yan odalardan duyulacak kadar şiddetli horlamak
– Horlamanın soluk durmaları ile kesilmesi
– Geceleri göğüs, baş veya boyun bölgesinde terleme
– Geceleri sık sık tuvalet ihtiyacı
– Sabah yorgun olarak kalkmak
– Gündüz uykulu ve halsiz hissetmek
– Akşamları sosyal hayattan uzaklaşmak
– Sabahları ağız kuruluğu
– Kilo verememek
– Tansiyon yükselmesi,
– Unutkan ve sinirli ruh hali

Horlama ne tür şikayetlere yol açar ?

Solunum düzensizliklerinin olmadığı kesintisiz ve düzenli horlamanın, uykuyu bölmüyorsa hastaya zarar vermediği düşünülmektedir. Bu tür horlama özellikle hastayla aynı odayı ve evi paylaşanları rahatsız etmektedir. Bazen horlama düzensiz, yer yer solunum bozuklukları ile birlikte ortaya çıkmaktadır. Hasta bu durumda soluk alıp vermek için oldukça fazla efor harcar. Solunum düzensizlikleri hastanın yer yer uyanmasına da sebep olarak uyku kalitesini büyük oranda bozar. Hasta bazen solunum güçlüğü çektiği için uyandığını fark edemeyerek, geceleri sık sık uykusunun bölündüğü şikayetiyle hekime başvurmaktadır. Bazı durumlarda ise bu uyanıklıklar 5-10 saniye sürmekte ve hasta tarafından farkedilmemektedir. Bu kez de hasta yorgunluk ve gündüz uykululuk şikayetiyle hekime başvurmaktadır.

Horlama ne zaman tehlikelidir ?

Horlamanın en çok üzerinde durulması gereken ve en tehlikeli hali, sessizlik dönemleriyle, yani solunum durmalarıyla kesintiye uğrayan şiddetli horlamalardır. Solunum durmaları veya azalmaları ( apne veya hipoapne ) uyku sırasında yüzlerce defa tekrarlayabilmektedir. Bunların çok azı hasta veya yakınları tarafından farkedilmektedir. Solunum durmalarıyla birlikte seyreden horlamanın olduğu klinik duruma obstrüktif uyku-apne sendromu denir. Hasta her solunum durmasından sonra uyanmakta, solunum durmasını ancak uyanarak sonlandırabilmektedir. Bu kısa süreli ve sık uyanmalar sonucunda uykunun dinlendirici evresine erişilememekte ve öylece hasta farkında olmadan kalitesiz, yüzeysel ve kısa süreli uyanıklıklarla bölünen bir uyku uyumaktadır. Bu solunum durmalarının sayısı ve süresi hastalığın şiddetine göre değişkenlik gösterir. Solunum durmaları 10 saniyeden 1-2 dakikaya kadar sürebilmektedir. Sayıları ise gecede 15-20’den 400-500’e kadar değişmektedir. Saatte 60-70 defa tekrarlayan ve 15-20 saniyeye kadar solunumun durduğu durumlarda hastalığın ciddi olarak ilerlediği düşünülmelidir.

Uykuda solunumun ara ara durması nelere yol açar ?

Solunum durması sebebiyle %95 olan oksijen oranı %50’ye kadar düşebilir. Bozulan solunum düzeni kalp ritmine de yansır ve kalp atımında düzensizlikler izlenmeye başlar. İlerleyen yaşlarda bu durum oldukça tehlikeli bir sonuç olan ani kalp durmalarına yol açabilir. Uykuda ani ölümler görülebilir. Hastalar genelde gece boyunca sık sık idrara çıkma ihtiyacı hisseder. Gece boyunca soluk alıp vermek için efor harcayan hasta aşırı terler ve yorulur, bu nedenle kalktığında kendini yorgun ve uykulu hisseder. Bu hastaların çoğu gündüz fırsat buldukça uyumak ister. Gün boyu devam eden uykululuk hali verimliliğin düşmesine, gergin ve sıkıntılı bir ruh haline bürünmelerine yol açar. Uykululuk durumunun yaygın olarak trafik kazalarına neden olduğu da yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Uzun dönemde obstrüktif uyku-apne sendromu, yüksek tansiyon, kalp krizi ve beyin damar tıkanıklıkları sonucu felçler gibi ciddi sorunlara yol açabilmektedir. Bu nedenle uyku apne sendromu belirtileri gösterenler mutlaka bir hekime başvurarak bir gece uyku laboratuvarında incelenmelidir. Uyku laboratuvarında yapılacak inceleme sonucu elde edilen veriler doğrultusunda yapılan tedaviler çok daha yüz güldürücü olacaktır.

Uykuda solunum durmalarının sonuçları nelerdir ?

Obstrüktif uyku-apne sendromunda komplikasyonları iki grupta toplamak mümkündür.

Gündüz uykululuğa bağlı komplikasyonlar :

Uyku apnesi hastalarının bir kısmı gündüz uykulu olduklarını kabul etmese de yapılan araştırmalar, bu hastalığa sahip kişilerin belli düzeylerde uykululuk hali yaşadığını ortaya koymaktadır. Gündüz yaşanan uykululuk durumu, hastaların verimlerinin azalmasına, sosyal yaşantılarından ve aile hayatından uzaklaşarak sürekli uyuma isteği oluşmasına, işlerinde aksamalara ve iş kazalarına sebep olmaktadır.

Uyku apneli hastaların trafik kazası yapma oranları konusunda çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Yapılan bütün araştırmalar trafik kazalarının ortalama olarak üçte birinin uyku apnesi olan hastalar tarafından yapıldığını ortaya koymuştur. Hastalar araba kullanırken uykularının gelmediğini söylese de, EEG kayıtları yapılarak ve göz kırpma sayılarına bakılarak, hastaların araba kullanırken 5-10 saniyelik göz dalmaları yaşadığı ve bu durumun hasta tarafından farkedilmediği görülmüştür. Uykululuk halinin dışında yaşanan bu dikkat dağınıklığı dahi trafik kazaları için yeterli olmaktadır.

Oksijen eksikliğine bağlı komplikasyonlar :
Uyku bozukluğu olan hastaların gece boyunca 400-500 defaya varan solunum durmaları yaşadığı görülmektedir. Gece boyunca yaşanan bu oksijen yetersizliği, kişinin kalp ve damar sistemine aşırı yük binmesine sebep olmakta, bu durum hastaların yarıya yakınında kalp büyümesini ve hipertansiyonu tetiklemektedir. Hipertansiyon hastalığı bu hastalarda %50’ye varan oranlarda görülebilmektedir. Akciğer damarlarında da aşırı yüklenme yaşandığı için akciğer problemleri de bu hastaların %20’sinde görülebilmektedir.

Kalp ritmi incelenen hastalarda uyku sırasında oluşan bradikardiyi uyanıklık sırasında da taşikardi izlemektedir. Bradi-taşi-aritmi adı verilen ritim bozukluğuna bazen başka hastalıklar da eklenebilmektedir. Kalp ritmindeki bu bozulmalar bazen hastanın uykuda hayatını kaybetmesine dahi sebep olabilmektedir.

Uykuda solunum durmaları nasıl tedavi edilmelidir ?

Uyku apnesi tedavisi yapılırken hastalığın sebepleri, şiddeti, belirtileri, hastanın fiziksel ve ruhsal durumu göz önüne alınmalıdır. Tedavi seçeneklerinden hiç biri uygulaması kolay yöntemler olarak görülmese de hastalar zamanlar en azından seçeneklerden birine uyum sağlamaktadır.
Uykuda solunum bozukluklarının şimdiye kadar uygulanan en etkili tedavisi hastalığın belirtilerine karşı %100 etki eden burun yolu ile devamlı pozitif basınçlı hava vermeye yarayan bir alettir. CPAP (Continious Positive Air Pressure) adı verilen bu cihaz 1990’lı yıllardan itibaren uyku apnesi tedavisinde başarıyla kullanılmaktadır. Diğer tedavi yöntemleri de bazı hastalarda başarılı olmakla birlikte, hastalığın tekrarlama riski ve komplikasyonların devam etmesi göz önüne alındığında çok tercih edilmemektedir.

Polisomnografi sırasında ne yapılır ?

Hastalar uyku merkezine gelirken otele gider gibi hazırlanır. Normal uyku saatlerinden birkaç saat önce, tuvalet malzemelerini de alarak uyku merkezine gelirler. Hastanın ortama alışması ve parametreleri kayıt altına alacak olan elektrodların yapıştırılması için bu süre gereklidir. Hastaların özellikle yalnız olması ve yakınlarının ona eşlik etmemesi istenir. Hasta böylece teknisyenle başbaşa kalıp teste hazırlanır. Daha sonra uyumak istediğinde, çok erken bir saatte olmamak üzere, yatağına yatırılır ve uyuyabileceği söylenir. Bu sürede ortama alışan hasta kolaylıkla uyur. Teknisyenler, başka bir odadan hastayı izlemeye devam ederler. Hastanın ihtiyacı olduğunda kalkması ve problemlerinin giderilmesi için hastaya yardımcı olurlar.
Gece boyunca izlendiğini bildiği için ve vücuduna takılı kablolar nedeniyle hastalar nispeten sık sık uyanabilmektedirler. Ancak en olumsuz tablolarda dahi hastanın uyku verimliliği hakkında yeterli bilgi toplanmış olur. Hastalara sabah kayıtlar izletildiğinde kendileri de nasıl bu kadar uzun süre uyuduklarına şaşırırlar.
Polisomnografinin deneyimli bir hekim tarafından değerlendirilmesi ve raporlanması yaklaşık olarak 1-2 saat sürmektedir. Daha sonrasında hekim belirtilerden emin olarak tedavi yolunu rahatlıkla çizebilir.
Sonuç olarak polisomnografi, başta çekinerek kabul edilen bir test olsa da, sonuçlarıyla hastayı şaşırtan ve hekime oldukça fazla veri sağlayan, yaptıran için basit değerlendiren için zahmetli bir testtir.